در قسمت دوم مقاله محرم در کاشان به سنت ها، مراسمات و آداب مردم کاشان در ماه محرم می پردازد:
شمع‌زنی و چهل منبر در کاشان
از برنامه‌هاي شب عاشورا که هزاران زن و مـرد و جـوان و پیـر اجـرا مـی کننـد، مراسـم شمع‌زنی است. ساعاتی به غروب آفتاب روز تاسوعا، نذرداران و علاقمندان شرکت در این مراسم، 72 شمع به یاد 72 شهید روز عاشورا در دست میگیرند و بـا وضـو و طهـارت و پـا برهنه در 40 جاي مقدس مثل زیارتگاه ها، مساجد، قدمگاه ها، تکیـه هـا و حـسینیه هـا بـه یـاد شهیدان کربلا روشن می کنند. دلیل آنکه در چهل مکان مقدس می روند آن است که بنا بـه نوشته مقاتل و تاریخ هاي عاشورایی کاروان اسراي اهل بیـت(ع) را از کـربلا تـا شـام چهـل منزل برده‌اند.
متولیان مکان هاي مقدس منبري را براي روشن کردن شـمع در جلـو در ورودي در نظـر میگیرند و در کنار آن منبر کاسه‌اي می گذارنـد تـا شـمع زنـان نقـل و نبـات و شـکلات و بسته‌هاي مشکل‌گشا را در آن قرار دهنـد و متـولی آن مکـان آن نـذورات را بـین کودکـان تقسیم کند.
سنجزنی یا سنگ‌زنی در کاشان
از ویژگی هاي عزاداري سنّتی مردم در ایام محرم در شهرستان کاشان کـه در ایـن زمـان دیگر اجرا نمی شود، مراسم سنج زنی بوده است. این مراسم تنها در یک شب از سال برگزار میشود، آن هم در شب تاسوعا که معروف به «شب عباسعلی» است.
در این مراسم گروهی از مردان و در دو ردیف به اجراي مراسم سنجزنی می‌پرداختند. جنس سنج از چوب و کاسه‌اي شـکل اسـت. قطـر سـنج 8 سـانتی‌متـر و ارتفـاع آن 5/6 سانتی‌متر است. عموماً در بالاي کاسه سـنج، بنـد چرمـی مـی کوبنـد تـا بـه کمـک انگـشت وسطی که در آن قرار میگیرد بهتر و راحت‌تر نواخته شود.
شکل حرکتی سنجزنی بدین ترتیب است: پاي چپ خم می شـود وبـالا مـی آیـد، دسـت بالاي سر می رود و همراه پرش ضربه اي نواخته مـی شـود . سـپس بـه سـرعت بـدن بـه چـپ متمایل، دست ها پایین می آید و همراه با پرش در سمت چپ ضربه اي دیگر نواخته میشود. بعد پاي چپ پایین و پاي راست بالا می آید. همزمان با چرخش بـدن بـه راسـت، همـراه بـا پرش در سمت راست ضربه ي سوم نواخته می شود. سـرانجام همـراه بـا پـرش ، پـاي راسـت پایین می آید و یک ضربه سکوت (گاهی کسانی که از مهارت ب یشتري برخور دارنـد، پـس از ضربه بالاي سر، به جاي زیر پاي چپ هم زده می شود). این دور حرکتی تا پایان خواندن نوحه ادامه مییابد.
نمونهاي از ذکر و نوحه سنجزنی که جلودار میخواند:
(جلودار) سر جدا حسین شد کشته حسین (گروه) حسین (جلودار) ای حسینیان یا حسین حسین (گروه) حسین (سنج) (جلودار) سر جدا حسین شد کشته حسین (گروه) حسین (جلودار) ای حسین من نورعین من (گروه) حسین (سنج)
تعزیه‌خوانی و خیل عرب در نوش‌آباد
مراسم عـزاداري سـالار شـهیدان و یـارانش در نـوش آبـاد حـال و هـواي دیگـري دارد، بویژه‌ی در روز هاي عاشورا و روز یازدهم محرم کـه مراسـم تعزیـه و خیمـه عـرب برگـزار میشود.
صبح روز عاشورا تعزیه خوان‌ها لباس‌هاي مخـصوص را مـی پوشـند و آلات و وسـایل و اسباب تعزیه را در دست میگیرند. آنها سـوار بـر اسـب مـی شـوند و آمـاده اجـراي مراسـم میگردند.
زنان و مردان هم که براي دیدن این مراسم ساعت‌ها زودتر از برگزار کنندگان آمده‌انـد منتظر و بی قرارند. صداي طبل و دهل و شیپور و سنج و همهمه نشان از آمدن تعزیـه خوانـان است. تعزیه‌ها مربوط به واقعه‌ي کربلاست؛ از آن جمله تعزیه‌ي طفلان مسلم که هـر بیننـده و شنونده‌اي را متأثر میکند.
روز یازدهم محرم روزي به یادمانی براي نوش‌آباد است. هزاران نفـر از کاشـان و دیگـر مناطق براي دیدن مراسم خیمه‌ي عرب وارد نوش‌آباد می شوند. فضاي بـسیار گـسترده‌اي را براي این مراسم در نظر میگیرند که مملو از جمعیت زنان و مـردان و بچـه هـایی اسـت کـه عاشقانه آمده‌اند تا این مراسم را ببینند و اشک ماتم و غم از براي شهداي کربلا بریزند. ایـن مراسم نیم‌قرن سابقه دارد.
مراسم خیمه سوزي یادآور هجوم وحشیانه‌ي لشکریان عمربن سعد به خیمه‌هاي حضرت ابا عبداالله الحسین(ع) است. مقدمات و برپـایی خیمـه‌هـا چنـد روز قبـل از مراسـم در محـل خیمه‌گاه برپا می شود. کسانی که به عنوان پیکر شهدا در میدان خیمه‌گـاه هـستند، سـاعت‌هـا قبل از شروع مراسم که بعد از ظهر روز یازدهم محرم است در آن زمین خفته‌اند.
در این مراسم صدها نفر به عنوان لشکریان عمربن سعد که لباس‌هاي سرخ بر تن دارنـد بـه خیمه‌گاه هجوم می آورند و خیمه‌هاي برافراشته را به آتش مـی‌کـشند. سـپس گروهـی نیـز به‌عنوان اعراب بنی‌اسد با بیل و کلنگ و بر سر و سینه زنان وارد برکشتگان عاشورا می‌شوند و زمزمه میکنند:
اي خیل عرب، خیل عرب، حرمت از این کشته بدارید هرچند غریب است، شهید است، به خاکـــش بسپارید
جریده چیست؟
معناي لغوي جریده عبارت است از : «دفتـر، دفتـر اعمال، روزنامه، مجله، گروه سواران که پیاده نداشـته باشند، شـاخه بـی بـرگ، شـاخه‌ي درخـت خرمـا کـه برگ‌هاي کشیده بلنـدي از دو طـرف و یـک بـرگ عمودي در وسط دارد.
جریـده علّمـی سـت کـه در مراسـم عـزاداري و سوگواري حضرت سیدالشهدا(ع) در عقـب دسـته یـا هیئـت حرکـت دهنـد. در گـویش و لهجـه‌ي محلـی کاشان «جریده» را «جریته» مـی نامنـد (تبـدیل حـرف «د» به «ت» در گویش کاشان رایج است).
جریده از کامل‌ترین و فصیح ترین شعارهاي عاشورایی ست کـه زیبـاترین مفـاهیم را در برابر دیدگان عاشورائیان قرار می‌دهد. شعاري‌ست پر معنا و سترگ که تمامی خـصوصیات علمدار کربلا را در خود گنجانیده است.
اجزاي جریده
تمامی جریده‌ها با کم‌ترین اختلاف از این اشیا استفاده میکنند: یک علم فـولادي شـبیه نیز، یک یا دو تسمه‌ي آهنـین هلالـی شـکل، دو پنجـه‌ي فـولادي، دو عـدد شـیر، کـشکول فولادي یا مسی، رشته‌هاي مرواید، جاشمعی و چند تکه شال و پارچه‌ي قیمتی.
تشبیه اجزاي جریده
کشکول: به معناي سقایی حضرت ابوالفضل(ع) در کربلا.
هلال: تشبیه حضرت ابوالفضل(ع) به ماه (قمر بنی‌هاشم).
آیینه: صداقت و یک‌رنگی و آیینه بودن حضرت ابوالفضل(ع) در روز عاشورا.
رشتهي مروارید: رشـته الفـت و مهربـانی و وفـاداري حـضرت ابوالفـضل(ع) نـسبت بـه سیدالشهدا(ع)
علم: نشان از علمداري و سپهداري حضرت ابوالفضل(ع)در کربلا.
پنج‌هاي فلزي: نشان از دست‌هاي بریده‌ي حضرت ابوالفضل(ع) در روز عاشورا.
«جریده» را در شب هفتم ماه محرم یا در روز هفتم حرکت می دهند، چرا که لشکر عمربن سعد در روز هفتم آب را بر روي امام و اهل حرم بـست. همچنـین در روز نهـم کـه روز تاسوعا و متعلق به حضرت ابوالفضل(ع) است همراه دسته و هیئت حرکت مـی دهنـد و بعـد از عزاداري سنتی عزاداران را اطعام میکنند.
از اعتقادات مردم این است که آب در کشکول می‌ریزند و از آب به بیمـاران مـی‌دهنـد تا انشاءالله شفا بیابند.
در گذشته که جریده برداشتن و در پاي آن عزاداري کردن رونـق داشـته اسـت، کـسی که می خواسته جریده‌اي بسازد و در پاي آن عـزاداري کنـد، بایـد از صـاحبان جریـده هـاي قبلی رخصت طلبیده و از آنها اجازه داشـته باشـد؛ از ایـن رو بابـاهـاي جریـده هـاي قبلـی را دعوت میکرده و با گرفتن مجلس روضه خوانی، اجازه نامه‌ي کتبی دریافت میکرده است. درضمن حمل «جریده» مورثی است.
در گذشته در پاي جریده‌ها با نواختن سنج عزاداري می کردند، ولـی اکنـون ایـن سـنت در کاشان منسوخ شده است. مـشهورترین جریـده‌هـا در کاشـان عبارتنـد از : جریـده‌ي بابـا قربانی شـهره در محلـه‌ي پـشت مـشهد، جریـده‌ي عمـو شـیخ در محلـه‌ي کلهـر، جریـده‌ي فولادي در کوچه‌ي سبزپوشان محله‌ي سرپره، جریده‌ي هیئت قاسمی سرپله.